KOGNITYWISTYKA (ang. cognitive science),
czyli nauka o umyśle, poznaniu i komunikacji

Kognitywistyka jest interdyscyplinarną dziedziną nauki zajmującą się badaniem procesów umysłowo-poznawczych, takich jak percepcja, świadomość, pamięć, rozumienie, wnioskowanie, zdolności językowe, rozwiązywanie problemów, inteligencja, procesy komunikacyjne, reprezentacje poznawcze i inne. Kognitywistyka bada czym jest poznanie, do czego służy i jak działa. Do obszaru jej badań należą naturalne i sztuczne systemy poznawcze – ludzie i inne zwierzęta, a także urządzenia elektroniczne służące do przetwarzania danych oraz wspomagania naturalnych procesów poznawczych. Podstawowe kategorie badawcze kognitywistyki to:

UMYSŁ – POZNANIE – REPREZENTACJA – KOMUNIKACJA – JĘZYK – INFORMACJA.

Studia z zakresu kognitywistyki zapewniają nowoczesne, wszechstronne wykształcenie w dziedzinie wiedzy rozwijającej się niezwykle intensywnie, mającej przed sobą perspektywy nowych odkryć i dalszego rozwoju. Nie bez powodu określa się kognitywistykę mianem „nauki XXI wieku", zaś interdyscyplinarność uznaje się za jej znak firmowy. Procesy poznawcze bada się obecnie z wykorzystaniem narzędzi badawczych i zasobów teoretycznych nauk: humanistycznych (językoznawstwo kognitywne, filozofia umysłu, teoria poznania, semiotyka kognitywna), społecznych (socjologia kognitywna i obliczeniowa, antropologia kulturowa, socjologia wiedzy, komunikacja społeczna, psychologia poznawcza), ścisłych (logika kognitywna, teoria obliczeń, informatyka, teoria informacji, sztuczna inteligencja) i przyrodniczych (neurokognitywistyka, teoria ewolucji systemów poznawczych, psychofizyka).

Kognitywistyka jest nauką młodą, powstałą w latach 50. XX wieku, a zorganizowaną instytucjonalnie w latach 70. w USA. Studia z zakresu kognitywistyki w Europie Zachodniej zaczęto prowadzić na początku lat 90. Początkowo badania kognitywistyczne zostały zdominowane przez intensywnie rozwijającą się informatykę i sztuczną inteligencję. W kolejnej fazie zaznaczyła się dominacja neurokognitywistyki, zaś w ostatnich latach dowartościowano rolę czynników społeczno-kulturowych w badaniach systemów poznawczych (powstały m.in. socjologia kognitywna i kognitywna antropologia kulturowa).

Kognitywistykę można dziś studiować w większości liczących się uniwersytetów na świecie. Istnieją towarzystwa naukowe, wydawane są liczne periodyki, organizowane są konferencje oraz realizowane interdyscyplinarne programy badawcze. Wiodące ośrodki badań kognitywistycznych znajdują się w USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji i Japonii. W ministerialnym wykazie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych kognitywistyka figuruje pod nazwą „nauki o poznaniu i komunikacji społecznej". W Polsce studia kognitywistyczne oferowane są w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Lublinie i Szczecinie, zaś od roku 2015 także na Uniwersytecie w Białymstoku.

Kognitywistyka i jej subdyscypliny: